Getuigenis Pawel Gajewski

Dr. Pawel Gajewski trad begin jaren ’90 als priester uit de Rooms-Katholieke Kerk. “Is het wel eerlijk in zo’ n kerkelijk systeem priester te worden, terwijl je weet dat het afwijkt van de Bijbel?” vroeg hij zich af. Hij ging over naar het protestantisme en werd predikant in de Waldenzenkerk in Italië.

Drommen toeristen trekken dagelijks door de Italiaanse stad Florence. Niemand weet dat Florence een bijzonder ‘monument’ kent: de protestantse Waldenzen-gemeente met zo’n 200 zielen. ’s Zondags luisteren zo’n 100 Florentijnse Waldenzen in hun stijlvolle kerkgebouw – een voormalige Anglicaanse kerk – naar een protestantse preek. Hun predikant, dr. Pawel Gajewski, werd in Polen uit rooms-katholieke ouders geboren en is thans genaturaliseerd tot Italiaan en gereformeerd tot Waldens. Opmerkelijk: een ex‑Pool, opgeleid tot priester, die in Florence in vloeiend Italiaans de bijbelse boodschap brengt. Jeugd Op 3 mei 1965 werd Pawel Gajewski in de stad Radomsko – hartje Polen – geboren. Waren de ouders van Gajewski streng rooms-katholiek? “Nee”, nuanceert Pawel Gajewski, “meer typisch Pools dan typisch rooms. Mijn vader was in zijn levensbeschouwing meer socialistisch dan kerkelijk. In Polen is het lidmaatschap van de rooms-katholieke kerk meer een folklore dan een geloof. Toen bijvoorbeeld in 1978 de Pool, Karol Wojtila tot paus Johannes Paulus II werd gekozen, waren de Polen nauwelijks geestelijk geraakt, alleen maar gestreeld in hun nationale trots.” Gajewski vertelt hoe hij als tienjarig jongetje traditiegetrouw zijn eerste communie deed om vervolgens nooit meer in de kerk te komen. Thuis was er wel een Bijbel maar die bleef dicht. Dat veranderde toen Pawel in de adolescentie een ernstige identiteitscrisis kreeg en worstelde met vragen als: ‘wie ben ik?’ en ‘wat is de zin van mijn leven?’. Door geen vader, geen moeder en geen priester, dan slechts door een onverklaarbare drang aangespoord, begint Pawel Gajewski de bijbel intensief te lezen. Hij begint bij Genesis, daarna leest hij achter elkaar de eerste vijf bijbelboeken door. Dan gaat hij kriskras: van Lukas naar Handelingen en weer terug naar het oude testament. Het boek Jesaja spreekt hem bijzonder aan, vooral Jesaja’s oproep tot bekering. Als Pawel Gajewski zijn gymnasium diploma haalt, wil hij naar het priesterseminarie. Hij gaat – op aanraden van de professoren – daarna op universitair niveau theologie studeren. Pawel Gajewski verlaat in 1991 Polen om aan de beste opleiding in Rome zijn studie theologie te voleinden. In korte tijd beheerst hij het Italiaans. Ook in Rome blijft Gajewski zijn aandacht voor bijbelse exegese behouden. Hij besluit een proefschrift te schrijven over “Het begrip bekering bij Jesaja 1-39”. Aan de gedegenheid van zijn opleiding, bewaart hij goede herinneringen. “Denk niet dat de beoefening van de theologie in de rooms-katholieke universiteiten onder de maat is. Integendeel, het theologieonderwijs dat ik genoot was altijd van topklasse”, aldus Pawel Gajewski.

Teleurstellend kerkelijk leven in Rome

Na 8 maanden verblijf in Rome, komt Pawel Gajewski tot de schokkende ontdekking dat het rijke roomse leven bepaald niet geestelijk is, maar volop werelds zij het met een kerkelijks sausje overgoten. In zijn eigen woorden zegt Pawel Gajewski: “In Rome werd mij één ding duidelijk: wat ik rondom mij zie en wat mij als de officiële leer en praktijk van de Roomse kerk wordt voorgehouden, is tegenstrijdig aan de bijbelse vroomheid.” Pawel Gajewski kwam in een theologische crisis die overging in een existentiële, ethische crisis. Terugziende op deze heftige periode, vertelt Gajewski: “Ik begon mij af te vragen: is het wel eerlijk in zo’ n kerkelijk systeem priester te worden, terwijl je weet dat het afwijkt van de bijbel? Mijn collega seminaristen wisten wel dat hun levenswandel niet deugde, maar dachten desondanks wel geschikte priesters te kunnen worden. Ik kon dat echter niet.”

Pawel Gajewski heeft serieus overwogen het klooster in te vluchten. Behalve dit bleven nog twee oplossingen over: óf de Roomse kerk van binnenuit hervormen, óf deze kerk vaarwel te zeggen. Wat te doen? Om de innerlijke verwarring de baas te worden, vroeg Gajewski zijn bisschop om een sabbatsjaar zodat hij een afgewogen beslissing kon nemen. Inmiddels had Pawel Gajewski al grote sympathie opgevat voor de progressieve rooms-katholieke volksbeweging “Wir sind Kirche” in Oostenrijk en Duitsland, vergelijkbaar met de Acht-Mei Beweging in Nederland.

Kennismaking met het protestantisme in Italië

Na het sabbatsjaar verdedigde Pawel Gajewski zijn proefschrift over Jesaja. Nu moest hij toch echt beslissen. De kersverse doctor Gajewski, die inmiddels met het protestantisme en evangelische getinte protestantse groeperingen in Italië had kennisgemaakt, besloot over te gaan tot het protestantisme. Dr. Pawel Gajewski over zijn ommezwaai: “Ik besefte dat ik niet zomaar ‘adieu’ kon zeggen, maar mijn beslissing moest verantwoorden. Ik schreef ik een open brief van drie kantjes en verstuurde die in 1998 aan mijn bisschop en al mijn katholieke vrienden. Nooit heb ik van mijn bisshop of de kerk enige officiële reactie ontvangen. Voor mij is dat is zeer teleurstellend, dat ik tot op dit moment geen enkel mondelinge of schriftelijke reactie ontving. Omdat ik het kerkelijke recht ken, weet ik dat ik officieel door de rooms-katholieke kerk moet zijn geëxcommuniceerd. Iedere rooms-katholiek die openlijk overgaat naar een protestantse kerk wordt gezien als een ketter, een afvallige of een scheurmaker en wordt volgens de zogenaamde ‘latae sententiae’ (automatische in werking tredende excommunicatie) geëxcommuniceerd. Ik weet dat canon 1364 paragraaf 1, zegt de latae sententiae in werking treedt voor iedere afvallige van het geloof, of een ketter of een schismaticus/scheurmaker die zich ontrekt aan het pauselijk gezag. Deze maatregel moet echter wel schriftelijk aan de betrokkene worden meegedeeld. Dat is bij mij nooit gebeurd.”

Protestant in Italië

Met ondersteuning van een baptisten gemeente uit Napels, begon dr. Pawel Gajewski zijn tweede studie theologie aan de Protestantse Theologische Faculteit in Rome. In die tijd begint hij intensieve contacten te onderhouden met het studiecentrum van de Waldenzen in Torre Pellice. Na zijn doctoraalscriptie over de dialogische theologie van de Jood Schalomn ben Chorin en Martin Buber, begint Gajewski aan zijn tweede proefschrift. Ditmaal geen bijbelexegese, maar een dogmen-historische studie met over de verschillen tussen Waldenzen en rooms-katholieken. De dubbele doctor Pawel Gajewski verklaart zijn keus voor dit onderwerp zo: “U begrijpt dat ik door mijn overgang van rooms naar protestants behoefte had de verschillen tussen Waldenzen en de rooms-katholieke kerk eens goed te bestuderen.” Later publiceerde Gajewski vele boeken, soms in samenwerking met andere auteurs. Boeken over Calvijn, over ethische vraagstukken. Kerkhistorische boeken met titels als “Cattolici e Valdesi” (Katholieken en Waldenzen) en “Dispute con Roma” over het brandende thema van protestanten en katholieken.

Dr. Pawel Gajewski, afgelopen zondag was ik als hoorder in uw kerk. U preekte over “Mij is gegeven alle macht in hemel en op aarde”. U stelde dat het heil alléén in Christus is en dat hier het de enige mandaat voor de zending ligt. Hedendaagse Waldenzen zijn nogal oecumenisch. Waar staat u? Bent u calvinist? Of Barthiaan? Of vrijzinnig?

Gajewski: Natuurlijk speelde Calvijn en Barth een rol in mijn leven. In het Calvijnjaar 2009, heb ik heel wat Calvijnconferenties in Italië georganiseerd. Ik ben met Calvijn verbonden, maar niet zo radicaal als de Waldenzen vroeger. Ik heb Calvijn en Karl Barth zelfstandig verwerkt. Ben ik liberaal? Dat ligt eraan hoe je ‘liberaal’ definieert. Ik ben in ieder geval geen fundamentalist. Theologie is nooit statisch omdat oude waarheden altijd up-to-date gemaakt moeten worden. In de trant van theologia reformata semper reformanda (gereformeerde theologie moet continu worden gereformeerd) ben ik tegelijk liberaal én streng gereformeerd.

Onderschrijft u de geloofsbelijdenis van Nicea? Hoe ziet u Jezus Christus?

Gajewski: Ik geloof dat Jezus God is. In die zin ben ik geen vrijzinnige. Het heil ligt in Christus, dat heb ik diep ontdekt. Jezus Christus is transparant: in en door Hem zie ik de hemelse Vader en de Heilige Geest is altijd tussen ons in. In die zin ben ik trinitarisch.

Hoe staat u nu tegenover het rooms-katholicisme?

Gajewski: In die eerste tijd na mijn overgang, was ik erg anti rooms-katholiek en polemisch. In mijn ogen moest iedereen protestants worden. In mijn eerste gemeente in Sicilië bestonden nog scherpe tegenstellingen. In mijn tweede gemeente, midden in de Waldenzen valleien, ontdekte ik dat rooms en protestants vredig en harmonieus naast elkaar leefden en tussen de dominee en de priester een oprechte vriendschap bestond. Vanaf die tijd werd ik milder. Ik ben echt blij dat ik uit de rooms-katholieke kerk ben. In de rooms-katholieke kerk is er officieel geen vrijheid al doen de pastoors en priesters vaak wat zij willen. Als predikant en als docent ben ik vrij te zeggen wat ik wil.

Probeert u rooms-katholieken te overtuigen?

Gajewski: Vanaf 2007 ben ik predikant in Florence en sindsdien kwam ik ook in gesprek met joden en moslims. Door zo’n interreligieuze dialoog, bemerk je dat de verschillen met joden en moslims groter zijn dan tussen protestants en rooms-katholiek. Zodoende ging ik rooms-katholieken toch meer als medechristenen zien. Natuurlijk, in Italië is het katholicisme vermengd met volksdevotie, noem het bijgeloof. De Italiaanse priesters beseffen dat ook wel. Binnen de roomse kerk wordt hierover veel strijd gevoerd.

Bent u getrouwd?

Gajewski: Altijd, ook toen ik nog rooms-katholiek was – vond ik het verplichte celibaat onzinnig. Toen ik dominee werd, stond het huwelijk uiteraard open. In 2004 ben ik getrouwd. Ja, voor mij was dat echt een belevenis. Ik kan wel zeggen dat ik twee grote ontdekkingen deed. Allereerst dat een gelovige met God een zeer persoonlijke en diepe relatie heeft. Maar vervolgens ontdekte ik ook dat zo’n unieke en diepe relatie ook mogelijk is met een mens: je eigen vrouw. Momenteel hebben wij geen kinderen, maar hopelijk komen die nog.

Door Gerrit van Dijk.

Bron: IRS-magazine 2010 nr. 1